FISCUS
In nomine Domini nostri Iesu Christi. Anno ab incarnatione ejus millesimo sexagesimo quinto, et octavo anno principisprinceps domni Richardiprinceps, marquis/duke, vir gloriosus/vir sublimis et domni Iordanisprinceps, marquis/duke, vir gloriosus/vir sublimis, child of filiichild of ejus gloriosis principibusprinceps, et tertio anno ducatusmarquis/duke, marca/ducatum eorum gloriosorumvir gloriosus/vir sublimis principum CajetePLACE: cities; ESTATE: marca/ducatum, mense december, quarta indictione. Ideoque nos Ildeprandusarchbishops Domini gratia, archiepiscopusarchbishops archiepiscopatuimother churches Sanctorum protomartyris Stephani et Agathemother churches hujus sanctae Capue sedis, declaramus quia supradictus Richardus gloriosus princeps divina inspiratione compulsus pro mercede et redemptionis anime sue vult construere et edificare cenobiumprivate foundations, et desiderat invenire remotum locum ut monasterium edificandum esse, venit ad nos querens a nobis ut commutationemcommutatio facere de aecclesiachurches pertinens suprascripti nostri archiepiscopatui vocabulo Sancti Michaelis archangelimountains, landed possessions, fiscal property, textual occurrence, object, inflow, churches que dicebatur antiquitus Arcu Diane et modo dicitur ad Formamvillages/settlements et integre tribus aecclesiechurches subiecte et pertinentes ad ipsa aecclesia Sancti Micheaelis archangeli, una ex se e vocabulo Sancti Iohannifiscal property, textual occurrence, object, inflow, churches costructa iuxta ipsa aecclesia Sancti Michaelis, alia vero ibique similiter cum vocabulo Sancti Salvatorifiscal property, textual occurrence, object, inflow, churches, tertia namque sursum in montemountains esse videtur ibique propinquo vocabulo Sancti Ylariifiscal property, textual occurrence, object, inflow, churches, et terris cultis et incultislanded possessions et montibusmountains pertinentes ad ipsa aecclesia Sancti Michaelis archangeli, que tote ipse prenomitate aecclesiae a vetustate consumpte sunt. Et supradicti gloriosi principi est pertinens sui palatii una aecclesiachurches vocabulo Sancti Iohannis qui dicitur de Landelpaldicurtes, landed possessions, fiscal property, textual occurrence, object, function, redistributive, outflow, iure proprietatis/pleno iure, luxury, works of art, furniture, jewels, luxury clothes, books, churches, altars, relics que esse videtur intus hanc Capuanam civitatemcities que nobis pro parte suprascripti nostri archiepiscoptui in comutatione dare voleret cum rebus pertinentes ad ipsam aecclesiam Sancti Iohanni. Et dum utriusque partium congruerentur secundum canonica institutione velut etiam statutum regum, legis auctoritate, una cum consensum sacerdotum, levitarum atque clericorum suprascripti nostri archiepiscopatui pro causam meliorationis agnoscendum, si res meliorata esse que pro parte suprascripti nostri archiepiscopatui recepturi eramus de illa que pro parte suprascripti nostri archiepiscopatui daturi eramus. Accersitus nostrum missummissus bonum opinionem Deum timente nomine Mariumwitness, missus, priests, canons presbiterumpriests et cardinalemcanons suprascripti nostri archiepiscopatui et ipse princeps a sua parte direxit missummissus regis suum Iohannemwitness, judge, missus regis iudicemjudge et Auloaldumwitness, judge, advocatus iudicemjudge quibus abierunt ipse misso et ipsi iudices et ita egerunt et reversi sunt et nuntiaverunt supradicti gloriosi principi et nobis ut cum summa diligentia conspexissent atque considerassent ipsos que pro parte supradicti nostri archiepiscopatui recepturi eramus de ipsos que pro parte suprascripti nostri archiepiscopatui daturi eramus. Sed rem meliorata eorum multo melius et ex omnibus esse comparuerit illud que a predicto gloriosum principem recipere debebamus de illud que ei daturi eramus. Quapropter ut commutationem istam secundum legem firmiter fieret per omnia convocavimus inter nobis ipsi iudices et subscriptos idoneos homines. Igitur nos prenominatus Ildeprandus Domini gratia archiepiscopus sicut nobis actum et congruum est bona nostra voluntate una cum consensum sacerdotum levitarum atque clericorum supradicti nostri archiepiscopatui et erga nobiscum habendo suprascriptum Auloaldum iudicem abbocatoremadvocatus supradicti nostri archiepiscopatui, per hanc cartulam commutatione ipsa inter nos secundum legem fecimus et dedimus et tradidimus vobis qui super Richardi gloriosi principi. Hoc est integra predicta aecclesia Sanctis Michaelis archangeli cum integre ipse tribus aecclesie et integris omnibus territoriis cultis et incultis et montibus per quovis modum ad ipsa aecclesia Sancti Michaelis archangeli pertinenes invenitur una cum omnibus inferius et superius ibi abentibus atque cum universis suis pertinentiis et abiacentis et cum viisroads suis ibidem intrandi et exiendi, ad possessionem vestram qui super Richardi gloriosi principi et de vestris heredibus seu cui ipsos per vos datum paruerit et de eius heredibus vel cui hanc cartulam in manu paruerit, ad abendum et possidendum et faciendum exinde omnia que vobis placuerint. Unde de ea omnia suprascripta que vobis superius in commutatione dedimus et tradidimus qualiter diximus nobis nec ad successores nostros nec ad parte supradicti nostri archiepiscopatui nec alii cuilibet exinde nullam reservavimus sed cunctum et integrum ipsos vobis in commutatione dedimus et tradidimus sicut supra diximus. Et pro hec vos qui supra Richardus gloriosus princeps presenti per cartulam in commutatione secundum legem dedisti et tradidisti nobis qui superius Hildeprandi Domini gratia archiepiscopi pro parte suprascripti nostri archiepiscopatui, hoc est integra predicta vestra aecclesia vocata Sancti Iohanni qui dicitur de Landelpaldi cum predictis rebus, idest terre et persone posite iuxta ipsa aecclesia Sancti Iohanni que constituta esse videtur intro his dicta civitate Capue et rebus mobilibus omnibus que sunt ornamentis eusdem aecclesie Sancti Iohanni et integris omnibus curtiscurtes et terrislanded possessions de fora supradicta dictae Capuana civitatis per quovis modum ad ipsa aecclesia Sancti Iohanni pertinentes invenitur pertinentes ipsos sui palatii una cum omnibus inferioribus et superioribus ibi habentibus atque cum universis suis pertinens et aiacentiis et cum viisroads suis ibidem intrandi et exiendi simul cum omnibus scriptionibus et muniminis ab ipsa aecclesia Sancti Iohanni pertinentes inde continentes et pertinentes cum omni continentia que exinde continunt, ad possessionem nostram qui super Hildeprandi archiepiscopi et de successoribus nostris et ad parte supradicti nostri archiepiscopatui vel cui ipsa nostra carta in manu paruerit, ad abendum et possidendum et faciendum exinde omnia que nobis vel eis placent. Rebus vero mobilibus ipsis ornamentis hi sunt: Scrineum cum reliquierelics unum. Busside cum reliquierelics unum. Scrineum ossatumrelics unum. Planete serice due. Ammictum cum lista deaurata unum. Orali serici duo. Planeta castanea una. Ammictum cum lista oriola una. Orale ad acu unum. Planeta linea cum faciolum unum. Manipulum unum. Camisum unumKEYWORD: luxury clothes; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: linen. Calici argentei duo. Patena de argentum una. Calicem de stagneo et patenaKEYWORD: furniture; KEYWORD: silver; KEYWORD: silver; KEYWORD: metals. Circitorium cum lista deaurata cum albe unum et circitoria serica tria. Cooperatoria serica quattuor. Cooperatorium cum lista deauratum unum et alia coopertoria serica quattuor. Facitergium ad acu unum. Lena serica una. Fane serice due et alii panni serici tribus. Pellicie serice tria. Pallia de serica quattuor. Cortinella ad acu unaKEYWORD: luxury clothes; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk; KEYWORD: silk. Turibula de argentum dua. Crucem de argentum una et alie minores cruces de argento tresKEYWORD: works of art, furniture; KEYWORD: silver; KEYWORD: silver; KEYWORD: silver. Nudillu unuluxury clothes cum gemme duejewels. Altare piczolum de ebore unum et biaricium alium unumaltars. Cristallum unumjewels. Cortine linee maiori due et piczole dueKEYWORD: furniture; KEYWORD: linen. Liber comite majore unum et minori duo. Omelia Gregoriale una et alia vetusta una et quadragesimale una. Passionaria dua. Optaticum unum. Prophetarum unum. Regum unum. Historiale unum et quaterni de historia Ruth. Parabole Salamonis unum. Actum apostolorum unum. Epistola Pauli una. Dialogo uno. Liber Epiphanii unum. Antiphonarium de nocte unum et de die duo. Ymnarium unum. Ambrosianum unum. Manuale franciscu unum. Glose unabooks. Unde de ea suprascripta que vos nobis ut supra in commutatione dedisti et tradidisti vobis nec alii cuilibet exinde nullam reservasti sed cunctum et integrum ipsos vos nobis ut supra in commutatione dedisti et tradidisti. In omni ratione et ordine sicut in ipsa nostra cartula commutationis continet que vos nobis exinde firmasti, que scripta est per Carponiumwriter, notary notariumnotary roborata per ipsis qui supra et Auloaldo iudices et per alii testeswitness. Ea ratione quatinus amodo et semper nos qui super Richardus gloriosus princeps et vestros heredes seu cui ipsos per vos datum paruerit et ad eius heredes, vel cui hec cartula in manu paruerit firmiter habeatis et possideatis integra suprascripta que nos vobis superius in conmutatione dedimus et tradidimus et faciatis exinde omnia que vobis vel eis placuerint. Et obligamus nos qui super Hildeprandus Domini gratia archiepiscopus nos et successores nostros et parte suprascripti nostri archiepiscopatui vobis supranominati Richardi gloriosi principi et ad vestri heredibus seu cui ipsos per vos datum paruerit et ad eius heredibus vel cui cartula ista in manu paruerit integra ea omnia suprascripta que nos vobis ut supra in commutatione dedimus et tradidimus defendere et antestare amodo et semper ab omnibus hominibus ab omnique partibus. Et quando volueritis licentiam et potestatem habeatis vos vobis vel illi sibi exinde auctores et defensores esse vicibus nostris cum ista commutationis cartula et cum aliis vestris vel eis in nostris rationibus quomodo vel qualiter melius potueritis et volueritis vestre vel eis sint potestatis et quando volueritis defendamus vobis vel eis ipsos sicut supra obligavimus. Si autem nos qui super Hildeprandus Domini gratia archiepiscopus vel successores nostros aut parte suprascripti nostri episcopatui, hanc cartam commutationis de quibus continet aliquando per qualecumque ingenium removeri quesierimus vel si non fecerimus et non compleverimus vobis vel eis ea omnia per ipsum ordine qualiter superius leguntur, sexaginta libras auri bonum purissimumpenalty pena nos vel successores nostros componere obligamus vobis qui supra Richardi gloriosi principi vel ad vestris heredibus seu cui ipsos per vos datum paruerit Et hec carta commutationis de quibus continet qualiter secundum legem stare poterit firma permaneat. Et taliter nos qui super Hildeprandus archiepiscopus una cum consensu sacerdotum et levitarum atque clericorum suprascripti nostri archiepiscopatui et erga nobiscum habendo iam dicto advocatore superscripti nostri archiepiscopatui, qualiter nobis congruum fuit secundum legem fecimus. Et te qui supra Carponium notarium qui interfuisti scribere rogavimus. Capuacities. Ego qui supra Hildeprandusarchbishops archiepiscopusarchbishops. Ego Iohanniswitness, archdeacons archidiaconusarchdeacons. Ego Petruswitness, priests presbiterpriests et Primiceriuswitness. Ego Ursowitness, priests presbiterpriests. Ego Borranduswitness, priests, abbots presbiterpriests et abbasabbots. Ego qui super Mariuswitness, missus, priests, canons presbiterpriests. Ego Sikenolfuswitness, deacons diaconusdeacons. Ego qui super Iohanneswitness, judge, advocatus iudexjudge. Ego qui super Auloalduswitness, judge iudexjudge. Ego Auxentiuswitness.
Title: Montecassino, Archivio Abbaziale, Reg. 4 (RSAF, n. 11, fol. 17r)
Document number: 4535
Author(s): Valerio De Angelis (file creation on 2022-12-16); Valerio De Angelis (last change on 2022-12-16)
Record source: Critical edition
Document type: Commutatio
Document tradition: Copy
Fiscal property: Yes
Date: 1065 December 1 - 1065 December
31
Topical date: Capua (Caserta)
Date/period of redaction: 1137 - 1166
Keywords: abbots, advocatus, altars, archbishops, archdeacons, books, canons, child of, churches, cities, commutatio, curtes, deacons, furniture, jewels, judge, landed possessions, linen, luxury clothes, marca/ducatum, marquis/duke, metals, missus, missus regis, mother churches, mountains, notary, penalty, priests, princeps, private foundations, relics, roads, silk, silver, vir gloriosus/vir sublimis, witness, works of art.
Editions and document summaries: Gattola 1733, p. 253; Tosti 1842-1843, I, pp. 400-403; RSAF, pp. 32-37 (source of the text reproduced here).
Bibliography: Per l'uso del termine cardinalis nell'accezione di canonico della cattedrale: Kuttner 1945, p. 145.
Commentary
Del Regesto di S. Angelo in Formis esiste una riproduzione anastatica allestita a Montecassino nel 2002 (editore: Pubblicazioni Cassinesi). Nel regesto, il documento è accompagnato da una miniatura che rappresenta lo scambio: RSAF Miniature, Tav. IV.